FİİLLER KELİME TÜRLERİ
İş, oluş, hareket bildiren sözcüklere fiil denir. çalış- gör- koş- yüz- incele- sev- fırlat- yakala- boya- ağla- gel- uç- yıka- susa- gül-
Fiiller temel anlam özelliklerine göre üçe ayrılır. 1- KILIŞ FİİLLERİ: Varlığın yaptığı işi ve hareketi bildiren fiillerdir. . Yani nesne alabilen fiillerdir. Çamaşırları yıkadım. nesne kılış fiili Onu çağırır mısın? nesne kılış fiili 2- DURUM FİİLLERİ: Varlığın içinde bulunduğu durumu belirten fiillerdir. Nesne almazlar. Çocuk uyudu. durum fiili Öğrenciler güldü. durum fiili 3- OLUŞ FİİLLERİ : Varlığın zaman içinde nasıl bir değişime uğradığını anlatan fiillerdir. Nesne almazlar. Çocuğun yüzü sararmış. oluş fiili Meyveler olgunlaşmış.. oluş fiili
FİİLLERDE KİP VE KİŞİ Fiillerin cümlede kullanılması için çekimlenmesi gerekir. Yani haber veya dilek kiplerinden birini alması gerekir. Haber ve dilek kiplerini alınca şahıs eklerini almış olurlar. Böylece kip ve kişi ekleri alan fiillere çekimli fiil denir. Fiil + Kip eki + Şahıs eki = çekimli fiil oku+ du + m = okudum konuş+ acak + sın = konuşacaksın kazan+ sa + lar = kazansalar çalış+ malı + ız = çalışmalıyız
FİİLLERDE ŞAHIS Fiilin bildirdiği işi, hareketi, oluşu gerçekleştiren varlık, fiilin şahsıdır. Türkçede dört tip şahıs eki bulunmaktadır. 1- Görülen geçmiş zaman ve şart kipinde kullanılanlar: 2- Duyulan geçmiş zaman, şimdiki zaman, gelecek zaman, geniş zaman ve gereklilik kipinde kullanılanlar:
4- Emir kipinin çekiminde kullanılanlar: 3- İstek kipinin çekiminde kullanılanlar:
A) HABER KİPLERİ: Fiil kipleri haber ve dilek kipleri olmak üzere ikiye ayrılır: 1) GÖRÜLEN GEÇMİŞ ZAMAN 2) DUYULAN GEÇMİŞ ZAMAN 3) ŞİMDİKİ ZAMAN 4) GELECEK ZAMAN 1) GEREKLİLİK KİPİ B) DİLEK KİPLERİ: 5) GENİŞ ZAMAN 2) ŞART KİPİ 3) İSTEK KİPİ 4) EMİR KİPİ
HABER KİPLERİ 1- GÖRÜLEN GEÇMİŞ ZAMAN: Geçmişte yapılan veya tanık olunan fiilleri anlatmak için kullanılır. İşin yapılma zamanı söyleme zamanından öncedir. Fiil kök veya gövdelerine getirilen “-dı,-di,-du,-dü,-tı,-ti, -tu,-tü” ekleriyle yapılır. bekle – di – m gör – dü - k bekle – di – n gör – dü – nüz bekle – di gör – dü – ler çalış – tı – m görüş – tü – k çalış – tı – n görüş – tü – nüz çalış – tı görüş – tü – ler
2- DUYULAN GEÇMİŞ ZAMAN: Bildirilen işin, hareketin yapıldığını başkasından duyma anlamı vardır. İşin yapılma zamanı söyleme zamanından öncedir. Fiil kök veya gövdelerine getirilen “-mış, -miş,- muş, -müş” ekleriyle yapılır. incele – miş – im gör – müş - üz incele – miş – sin gör – müş – sünüz incele – miş gör – müş – ler oku – muş – um acık – mış – ız oku – muş – sun acık – mış - sınız oku – muş acık – mış - lar
3- ŞİMDİKİ ZAMAN : Eylemin içinde bulunulan zaman içinde yapıldığını anlatan kiptir. İşin yapılma zamanı ile söyleme zamanı aynıdır. Fiil kök veya gövdelerine getirilen “-yor” ekiyle yapılır. Sev - i – yor – um yürü – yor – uz sev – i - yor – sun yürü – yor – sunuz sev – i – yor yürü – yor – lar “-makta, -mekte” eki “-yor” ekinin yerine kullanılabilir. Dinle – mekte – y – im kork – makta - y – ız Dinle – mekte- sin kork – makta - sınız Dinle – mekte kork – makta – lar
4- GELECEK ZAMAN : Eylemin bildirdiği iş, oluş, hareketin gelecek bir zamanda gerçekleşeceğini anlatan kiptir. İşin yapılma zamanı, söyleme zamanından sonradır. Fiil kök veya gövdelerine getirilen “-acak, -ecek” ekleriyle yapılır. anlat – acağ – ım incele – y – eceğ – iz anlat – acak - sın incele – y – ecek - siniz anlat – acak incele – y – ecek – ler yaz – acağ – ım gel – eceğ – iz yaz – acak sın gel – ecek - siniz yaz- acak gel – ecek – ler
5- GENİŞ ZAMAN : Eylemin her zaman yapıldığını bildiren kiptir. Fiil kök veya gövdelerine getirilen “-r,-ır,-ir,-ur,-ür, -ar, -er” ekleriyle yapılır. çalış – ır – ım bak – ar – ız çalış – ır – sın bak – ar – sınız çalış – ır bak – ar – lar anla – r – ım eğil – ir – iz anla – r – sın eğil – ir – siniz anla – r eğil – ir – ler
(2005 – Ö. O. )Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “başkalarından duyarak öğrenme” yoktur? A) Varını yoğunu çocukları için harcamış. B) Temiz hava astım hastalarına iyi gelirmiş. C) Gördüklerini anlatmış uzun uzun. D) Zorluklara göğüs germiş birisiydi.
1- GEREKLİLİK KİPİ : Eylemin yapılmasının ya da yapılmamasının gerekli olduğunu bildirir. Fiil kök ya da gövdelerine getirilen “-malı, -meli” ekleriyle yapılır. anla – malı- y- ım gül – meli – y – iz anla – malı – sın gül – meli - siniz anla – malı gül – meli – ler Kırma - malı - y – ım terleme - meli – y – iz kırma – malı – sın terleme - meli – siniz kırma - malı terleme – meli – ler DİLEK KİPLERİ
2- ŞART KİPİ : Bir yargının gerçekleşmesinin bir koşula bağlandığı kiptir. Fiil kök ya da gövdelerine getirilen “ –sa, -se” ekleriyle yapılır. oyna – sa – m bil – se – k oyna – sa – n bil – se – niz oyna – sa bil – se – ler sevin – se – m koş – sa – k sevin – se – n koş – sa – nız sevin – se koş – sa – lar
3- İSTEK KİPİ : Fiilin yapılmasındaki istek ve niyeti gösteren kiptir. Fiil kök ya da gövdelerine getirilen “-a, -e, -ayım, -eyim, -alım, -elim” ekleriyle yapılır. konuş – ayım yüz - elim konuş – a – sın yüz – e – siniz konuş – a yüz – e – ler temizle – y – eyim anlaş – alım temizle – y – e – sin anlaş – a – sınız temizle – y – e anlaş – a – lar
4-EMİR KİPİ : Fiilin yapılması gerektiğini emir şeklinde ifade eden kiptir. Bu kipin I. tekil ve I. çoğul çekimleri yoktur. --------- ----------- gel gel – in -iniz gel – sin gel – sin - ler --------- ----------- söyle söyle – y – in – iniz söyle – sin söyle – sin – ler
(2003 – DPY ) Aşağıdakilerden hangisi dilek kipindedir? A) Şaşırdım B) Başarırsınız C) Yükselmeliyiz D) Gideceğiz
FİİLLERDE OLUMSUZLUK Fiillere getirilen “-ma,-me, -maz, -mez” ekleriyle yapılır. ağladım ağlamadım üzülmüşsün üzülmemişsin küsecekler küsmeyecekler koşar koşmaz gelir gelmez Kalmalısın kalmamalısın öpse öpmese gezelim gezmeyelim kalk kalkma
ANLAM KAYMASI Bir kipin başka bir kip yerine kullanılmasına anlam kayması ( zaman kayması ) denir. Akşam Ahmetler bize geliyor. ( gelecek ) Atatürk 23 Nisan 1920’de TBMM’yi açar. (açmış) Her sabah süt içiyorum. ( içerim ) Yarışma törenden sonra başlıyor. (başlayacak)
B) Babam sabah erkenden gidiyor. A) Arkadaşım bugün bize geliyor. (2004 – Ö. O . ) Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yapılmakta olan bir eylem söz konusudur? C) Okula gitmek için hazırlanıyor. D) O gülünce gamzeleri çıkıyor. UFUK SARI
